Altının Gerçek Değeri Üzerine Bir Analiz

DR. MURAT ERGÜVEN / ARAŞTIRMACI

ALTININ GERÇEK DEĞERİ MANİPÜLASYON VE FİNANSAL BASKILAR ÜZERİNE BİR ANALİZ

Para Nedir? Paranın Fonksiyonları ve Evrimi

Para, insanlık tarihinin en kritik icatlarından biri olup ekonomik sistemlerin temel taşıdır. İlk çağlardan itibaren insanlar, değer değişimini kolaylaştıracak bir araca ihtiyaç duymuştur. Takas ekonomisi, doğrudan değişimin zorluklarını ortaya çıkarmış ve toplumların üretmediği ancak ihtiyaç duyduğu mallara ulaşmasını zorlaştırmıştır.

Ekonomide para, üç temel işlevi yerine getirir:

  1. Değişim Aracı Olma: Mal ve hizmetlerin takasını kolaylaştırmalıdır.
  2. Değer Saklama Aracı Olma: Zaman içinde satın alma gücünü koruyabilmelidir.
  3. Hesap Birimi Olma: Fiyatları belirleme ve ekonomik ölçümler yapmada standart bir ölçek işlevi görmelidir.

Tarih boyunca insanlar, tuzdan deniz kabuklarına, taşlardan bakır ve gümüşe kadar farklı varlıkları para olarak kullanmışlardır. Ancak zamanla, en güvenilir ve dayanıklı olan altın ve gümüş para sistemlerinde öne çıkmıştır. Özellikle kriz dönemlerinde, savaşlar ve ekonomik çalkantılar sırasında altın, değerini koruyan güvenli bir liman olarak kabul edilmiştir.

Meselâ, Mezopotamya’da arpa ve gümüş ağırlıklı olarak kullanılırken, Roma’da denarius (gümüş para) ve aureus (altın para) ekonominin temel taşları olmuştur.

Peki, tarih boyunca farklı formlar alan para kavramı içinde altın gerçekten “fıtri para” olarak kabul edilebilir mi?

İddialar ve Eleştiriler

Altının Fıtri Para Olduğu İddiası ve İslamî Deliller

Bazı alimler ve ekonomistler, altının doğuştan gelen bir para olduğunu savunmaktadırlar. Onlara göre, altın nadir bulunan, kolay taklit edilemeyen, kimyasal olarak kararlı ve tarih boyunca kabul gören bir değer saklama aracıdır.

Tarih boyunca altın, kriz zamanlarında güvenli liman olarak görülmüş, savaş, enflasyon veya ekonomik çalkantılar sırasında insanlar paralarını altına çevirerek değerlerini koruma yoluna gitmişlerdir. Bu yüzden, insanlığın doğal olarak altını para olarak seçtiğini iddia etmektedirler.

Bu görüşü savunanların İslami deliller şunlardır:

  • Kur’an-ı Kerim’de Altın ve Gümüşün Değer Ölçüsü Olarak Kullanılması

Kur’an’da doğrudan “altın para” kavramı geçmese de altın ve gümüşün bir değer birimi olarak kullanıldığına dair ayetler bulunmaktadır. Özellikle, Ali İmran Suresi 14. ayette, insanların altına ve gümüşe karşı doğal bir meyli olduğu ifade edilir:

“Kadınlara, oğullara, yük yük altın ve gümüşe, salma güzel atlara, davarlara ve ekinlere karşı duyulan aşırı sevgi, insanlara süslü ve çekici gösterildi…” (Ali İmran 3:14)

Bu ayet, altın ve gümüşün değerli varlıklar olduğunu ortaya koysa da bunların mutlak anlamda “para” olarak belirlendiğine dair kesin bir hüküm içermemektedir.

  • Hadislerde Dinar ve Dirhem Kullanımı

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) döneminde ekonomik işlemler altın dinar ve gümüş dirhem üzerinden yürütülmüştür. Birçok hadis-i şerifte bu para birimlerine doğrudan atıf yapılır. Meselâ, Rasulullah (s.a.v.), bir hadiste “Dinar karşılığında dinar, dirhem karşılığında dirhem ancak başa baş ve eşit tartıda olmalıdır.” (Müslim, Müsakat, 81) diye buyurmuştur.

Bu hadis, özellikle ribâ (faiz) yasağının temel ilkelerinden biri olarak değerlendirilmiştir. İslam fıkhında, “altın ve gümüşün bizzat para olduğu” fikri, ribâ yasağı ve zekât hesaplamaları ile ilişkilendirilmiştir. Çünkü zekât oranları altın ve gümüş üzerinden hesaplanmaktadır.

Ancak, burada önemli bir nokta vardır: Bu deliller, altının ve gümüşün ticari hayatta kullanıldığını ve ekonomik ölçü birimi olduğunu gösterse de onların mutlak anlamda “fıtri para” olması gerektiğini açıkça ifade etmemektedir.

  • İslâm Hukukunda Para Kavramı

İslâm hukukçularının çoğunluğu, paranın bizzat altın ve gümüş olması gerektiği görüşünde değildir. Bunun yerine, para birimlerinin toplumsal mutabakatla belirlendiğini ve ticari işlemleri kolaylaştıran her türlü varlığın para olabileceğini söylemişlerdir.

Emevîler ve Abbâsîler döneminde de altın dinar ve gümüş dirhem yaygın olarak kullanılmış, ancak bazı bölgelerde bakır ‘fels’ gibi farklı para birimleri de tercih edilmiştir. Bu da İslâm tarihinde paranın tek bir forma indirgenmediğini gösterir.

Osmanlı döneminde de akçe (gümüş), sultanî altın ve kâğıt paralar kullanılabilmiştir. Bu çeşitlilik, İslâm’ın parayı mutlak anlamda sadece altın veya gümüşle sınırlandırmadığını göstermektedir.

  • Günümüzde İslam Hukuku Açısından Değerlendirme

Modern İslâm alimleri arasında, altının tek geçerli para olması gerektiğini savunanlar olduğu gibi, günümüz itibari para sisteminin caiz olduğunu belirtenler de vardır. Ebubekir es-Siddîk (r.a.) döneminde, zekât hesaplamalarında deve, koyun ve tahıl gibi malların da para birimi gibi kullanıldığı göz önüne alınırsa, İslâm’ın parayı mutlaka altın veya gümüş ile sınırlandırmadığı görüşü de güçlenmektedir.

Para ve Değer Algısı

Para, tarih boyunca toplumların ekonomik ve ticari ihtiyaçlarına göre şekillenmiş, zamanla farklı formlar almış bir değişim aracıdır. Kimi ekonomistler ve bazı İslâm âlimleri, altının insan doğası gereği “fıtrî para” olduğunu, yani yaratılıştan en ideal değişim aracı olarak belirlendiğini savunmaktadır. Onlara göre, altın nadir bulunan, kolay taklit edilemeyen, kimyasal olarak kararlı ve tarih boyunca kabul gören bir değer saklama aracıdır. Bu yüzden, insanlığın doğal olarak altını para olarak seçtiğini iddia etmektedirler.

Ancak bu görüş, ekonomik ve tarihsel gerçekler ışığında ciddi şekilde sorgulanmalıdır. Para, doğuştan belirlenmiş bir yapı değil, toplumsal mutabakatla şekillenen bir araçtır. Eğer altın gerçekten fıtrî para olsaydı, tarihin her döneminde ve tüm coğrafyalarda tek değişim aracı olarak kabul edilmesi gerekirdi. Oysa tarih boyunca farklı toplumlar; gümüş, bakır, deniz kabukları, tuz, kumaş ve hatta tütün gibi çeşitli varlıkları para olarak kullanmıştır. Bu gerçekler, altının doğuştan belirlenmiş bir para olmadığını, aksine zaman içinde ekonomik ihtiyaçlara göre benimsenen bir varlık olduğunu göstermektedir.

Üstelik günümüz finansal sisteminde altın, yoğun bir manipülasyona maruz kalmaktadır. Kaydî altın (paper gold) piyasası, merkez bankalarının politikaları ve vadeli işlemler yoluyla yapılan spekülatif baskılar, altının serbest piyasa koşullarında gerçek değerini yansıtmasını engellemektedir. Eğer altın gerçekten fıtrî para olsaydı, bu tür manipülasyonlara karşı dirençli olması gerekirdi. Bu makalede, altının neden fıtrî para olmadığı hem tarihsel hem de ekonomik veriler ışığında ele alınacaktır.

1) Para, Doğal Değil, Sosyal Bir Mutabakatın Ürünüdür

Para, insan doğası gereği ortaya çıkan bir varlık değildir; aksine, toplulukların ihtiyaçlarına göre şekillenen bir araçtır. Tarih boyunca farklı toplumlar, kendi ekonomik koşullarına bağlı olarak değişim aracı olarak deniz kabukları, tuz, gümüş, hatta tütün gibi farklı varlıkları kullanmıştır:

  • Babil’de gümüş ağırlıklı bir sistem,
  • Çin’de kâğıt para,
  • Osmanlı’da akçe ve kuruş,
  • Afrika’da cam boncuklar,
  • Amerikan kolonilerinde tütün para olarak kullanılmıştır.

Bu örnekler, paranın sabit ve değişmez bir varlık olmadığını, aksine toplumların ihtiyaçlarına ve ekonomik dinamiklerine göre şekillendiğini göstermektedir. Eğer para doğuştan gelen bir gerçeklik olsaydı, insanlık tarihinin her döneminde ve her coğrafyada yalnızca altın kullanılırdı. Ancak böyle bir durum söz konusu değildir.

2) Altın Piyasasının Manipüle Edilmesi: Altın Gerçek Değerini Yansıtıyor mu?

Bugünün küresel finansal düzeninde altının serbest piyasa koşulları içinde, gerçek değerine ulaşabildiğini söylemek (düşünmek saflık olur) zor. Günümüz küresel ekonomisi, itibari (fiat) para sistemine dayanmakta olup altın, resmi bir para birimi olmaktan çıkmış ve büyük ölçüde yatırım aracı olarak görülmeye başlanmıştır. Ancak altının finansal sistem içindeki rolü büyük finansal kuruluşlar, merkez bankaları ve vadeli işlem piyasaları tarafından ciddi şekilde (manipüle edilerek ve çeşitli yollarla baskılanarak) kontrol edilmektedir.

  • Kaydî (Dijital) Altın ve Gerçek Altın Ayrımı

Bugün altın borsalarında işlem gören altının büyük bir kısmı fiziksel olarak mevcut değildir. Yani piyasada gerçek altına dayanmayan, yalnızca kâğıt üzerinde var olan sanal bir altın arzı bulunmaktadır. Bankalar ve finans kuruluşları, ellerinde bulundurdukları gerçek altından kat kat fazla “kaydî altın” adı verilen türev ürünler üretmekte ve bu şekilde piyasada arzı yüksek göstererek fiyatın aşağı yönlü baskılanmasına neden olmaktadır. Bu durum, talep artışına rağmen altın fiyatlarının doğal seyrinde yükselmesini engelleyen bir mekanizma oluşturur. Gerçekte, piyasada işlem gören her 1 ons fiziksel altına karşılık 100 ons veya daha fazla kaydî altın olduğu tahmin edilmektedir. Bu, altının serbest piyasa koşullarında gerçek değerine ulaşmasını engelleyen en büyük mekanizmalardan biridir.

  • Vadeli İşlemler ve Fiyat Kontrolü

Altın fiyatları, Londra ve New York merkezli büyük piyasalarda belirlenmektedir. Özellikle Londra Külçe Piyasası (LBMA) ve COMEX gibi vadeli işlem piyasalarında, büyük fonlar ve finansal kurumlar altın üzerinde spekülatif işlemler yaparak fiyatları istedikleri seviyelerde tutabilmektedir. Büyük oyuncular, ellerindeki sermaye gücünü kullanarak piyasaya ani satış emirleri vermekte ve (fiziksel altın talebinin yüksek olduğu dönemlerde bile) fiyatların yükselmesini engelleyebilmektedir. Bu manipülasyon mekanizması, altının gerçek değerini yansıtmasını engellemektedir. Günümüz serbest piyasa koşullarında sadece fiziksel altın alım-satımı geçerli olsaydı, bugün altının çok daha yüksek bir fiyata sahip olması beklenirdi.

Eğer altın gerçekten fıtrî para olsaydı, fiyatının tamamen serbest piyasa koşullarına göre belirlenmesi gerekirdi. Ancak günümüz finans dünyasında, altının değeri büyük oyuncuların stratejik hamlelerine göre şekillenmektedir.

3) Altının Gerçek Değeri Üzerindeki Finansal Baskılar ve Küresel Sistem

Eğer altın gerçekten “fıtri para” olsaydı, fiyatının tamamen serbest piyasa koşullarında, yalnızca arz ve talebe göre belirlenmesi gerekirdi. Ayrıca, herhangi bir merkezi otoritenin altının değerini kontrol etmesi veya baskılaması mümkün olmamalıydı. Ancak günümüz finans dünyasında, altının küresel para olarak kullanılmasını önlemek için büyük çabalar harcanmakta ve fiyatı, küresel finans sisteminin büyük aktörleri tarafından belirlenmektedir. Londra Altın Piyasası ve COMEX gibi büyük borsalar, vadeli işlemler ve türev ürünler aracılığıyla altının değerini kontrol etmekte, böylece gerçek değerinin sürekli olarak baskılanmasına neden olmaktadır.

  • Merkez Bankalarının Rolü: Bretton Woods ve Sonrası

1971 yılında, ABD Başkanı Richard Nixon, doların altına endeksli olduğu Bretton Woods sistemini tamamen sona erdirdi. Bu karar, altının küresel para sistemindeki rolünü radikal bir şekilde değiştirdi. Artık altın, doğrudan bir para birimi değil, bir emtia olarak görülmeye başlandı. Ancak buna rağmen, merkez bankaları büyük miktarda altın rezervi tutmaya devam etti.

Altın fiyatları yükseldiğinde, merkez bankaları ellerindeki altın rezervlerini kullanarak piyasaya müdahale etmekte ve fiyatları düşürmeye çalışmaktadır. Bu strateji, altının finansal sistemdeki rolünü sınırlı tutarak, yatırımcıları alternatif olarak kâğıt para ve devlet tahvillerine yönlendirmeyi amaçlamaktadır. 1999’da Londra Altın Havuzu tarafından yapılan toplu altın satışları, bu tür müdahalelerin en çarpıcı örneklerinden biridir. Bu durum, altının tamamen serbest piyasa koşullarında fiyatlanmadığını ve sistematik bir şekilde baskılandığını açıkça göstermektedir.

  • Dolar Sistemi ve Altının Alternatif Olması

Günümüzde ABD doları, küresel rezerv para birimi olarak kullanılmaktadır. Ancak altın, tarihsel olarak doların en büyük alternatifi olarak görülmüştür. Eğer altının serbestçe değer kazanmasına izin verilirse, insanlar dolardan kaçarak altına yönelme eğiliminde olabilir. Bu nedenle, finansal sistemin büyük aktörleri, altının aşırı değerlenmesini istememekte ve fiyatını kontrollü bir şekilde baskılamaktadır.

Sonuç olarak, altının günümüzdeki rolü, manipüle edilen ve baskılanan bir değer saklama aracı olmaktan öteye geçememektedir. Eğer altın gerçekten fıtri bir para olsaydı, devletler ve finansal kuruluşlar tarafından bu kadar kolay manipüle edilmez ve fiyatı serbest piyasa dinamiklerine göre şekillenirdi. Ancak mevcut küresel sistem, altının gerçek değerine ulaşmasını engellemekte ve onu bir finansal baskı mekanizmasının parçası haline getirmektedir.

4) Bretton Woods ve Altın Standardının Sonu

Altının para sistemindeki yerini tam anlamıyla kavrayabilmek için Bretton Woods sistemine bakmak gerekir. 1944’te kurulan bu sistem, ABD dolarını altına endeksleyerek küresel rezerv para birimi olarak konumlandırdı. Böylece dünya ekonomisi, doğrudan altına dayalı olmasa da dolaylı olarak altınla ilişkilendirilen bir para sistemine geçti.

Ancak bu düzen uzun ömürlü olmadı. 1971’de Başkan Richard Nixon, ABD dolarının altına çevrilebilirliğini tek taraflı olarak sona erdirdi ve dünya tamamen itibari para (kâğıt para) sistemine geçti. Bu karar, altının küresel para sistemi içindeki rolünü kökten değiştirdi. Artık para, doğrudan altın tarafından desteklenmiyor, devletlerin ve merkez bankalarının politikalarına göre şekilleniyordu. Bu durum altının finansal sisteme bağlı olarak nasıl değer kazandığını veya kaybettiğini de göstermektedir.

Eğer altın gerçekten fıtrî para olsaydı, yani insan doğası gereği en güvenilir değişim aracı olsaydı, bir başkanın imzasıyla sistem dışına itilmesi mümkün olmazdı. Ancak altının değeri, tarih boyunca devletlerin müdahaleleriyle sürekli değişime uğramış, finansal düzenin bir parçası olarak yönlendirilmiştir. Bu durum, altının fıtrî para olduğu iddiasını sorgulanır hale getirmektedir.

Görüldüğü Gibi Günümüzde Altın Değerli Bir Varlıktır, Ancak Fıtrî Para Özelliğini Kaybetmiştir

Altın, tarih boyunca büyük medeniyetlerin hazinelerinde yer almış, kriz dönemlerinde güvenli liman olarak görülmüş ve güçlü bir değer saklama aracı olarak benimsenmiştir. Ancak bu, onun doğuştan gelen bir para olduğu anlamına gelmez. Para, ekonomik dinamiklere ve toplumların mutabakatına bağlı olarak şekillenen bir değişim aracıdır.

Eğer altın gerçekten fıtrî para olsaydı:

  1. Tarih boyunca her toplumda tek değişim aracı olarak kabul edilmesi gerekirdi.
  2. Finansal manipülasyonlara karşı dirençli olması beklenirdi.
  3. Bretton Woods gibi bir anlaşmayla sistem dışına itilemezdi.

Ancak günümüz ekonomik sisteminde altının değeri, serbest piyasa dinamiklerinden ziyade büyük finansal aktörler, merkez bankaları ve vadeli işlem piyasaları tarafından belirlenmektedir. Kâğıt altın sisteminin varlığı, fiziksel arz-talep dengesiyle örtüşmeyen fiyatlamalar yaratmakta ve altının gerçek değerini bulmasını engellemektedir. Eğer altın gerçekten fıtrî para olsaydı, böylesine büyük ölçekli finansal baskılara maruz kalmazdı.

Altın, değer saklama aracı olarak önemini korusa da gerçek para yalnızca değerli olduğu için değil, geniş çapta kabul gören, değişim sürecini kolaylaştıran ve manipülasyona karşı dirençli olan bir varlık olduğu için para fonksiyonlarını yerine getirir. Günümüz ekonomik sisteminde altının fiyatı, piyasanın doğal arz-talep dengesinden çok, büyük finansal oyuncular tarafından yönlendirilmekte, devlet politikaları tarafından belirlenmekte olduğu için serbest piyasada doğal dengesini bulamamaktadır. Bu durum, altının mutlak anlamda “fıtrî para” olamayacağını açıkça göstermektedir. Bu durum devletlerin ve güçlü finansal aktörlerin kontrol edebildiği bir varlık olduğunu açıkça göstermektedir.

Sonuç olarak, altın kıymetli bir varlık olsa da tarihsel ve ekonomik gerçekler göz önüne alındığında onun fıtrî para olduğu iddiası ikna edici değildir. Para, insanlığın ekonomik ihtiyaçlarına göre şekillenen bir araçtır ve tek bir varlığa indirgenemez. Altını doğru konumlandırmak, onu gereğinden fazla yüceltmekten veya küçümsemekten daha sağlıklı bir yaklaşımdır.