Pîrî Reisin Esrarengiz Dünya Haritaları
Dr. Murat Ergüven-Araştırmacı
PİRİ REİS’İN ESRARENGİZ DÜNYA HARİTALARI
Dünyaca ünlü büyük bir deniz amirali olan Pîrî Reis (1475-1555) aynı zamanda dünyanın en büyük, en mühim kartograf (haritacı), deniz haritacısı ve coğrafyacılarından biridir. Çocuk yaşta, (amcası meşhur denizci) Kemâl Reis’in yanında deniz akınlarına katılmıştır. Meşhur deniz amirali 16. Asırda dünya ilim tarihinde de en yüksek mevkidedir.
İlk Osmanlı haritacısı Pîrî Reis, 1500’lü yıllarda iki farklı dünya haritası resmetmiştir. Bu haritalar 1929’da Topkapı Sarayı’nın müze olarak düzenlendiği sırada tesadüfen bulunmuş ve sonra da dünya ilim âlemine tanıtılmıştır.
İlk harita 1513’te resmedilmiş ve 1517’de Sultan Yavuz’a sunulmuştur. Bu haritalardan günümüze ulaşan Atlas Okyanusu ve kıyılarını (Amerika dâhil) gösteren bir parçası kalmıştır. Ceylan derisi üzerine renkli olarak mükemmel bir şekilde resmedilerek çizilen harita, Pîrî Reis imzasını taşımaktadır. Pîrî Reis haritayı yaparken pek çok doğulu ve batılı denizcinin haritasından yararlanmıştır.
Haritanın yapılışından yıllarca sonra keşfedilen yerler bile detaylarıyla, gerçeğe uygun olarak çizilmiştir. Antarktika’yı (hatta dağlarını) bile göstermiştir. Bu kıta ise ancak 200-250 yıl sonra keşfedilmiştir. Buradaki dağların varlığı ise 1954’te keşfedilen ‘SONAR’ aletiyle tespit edilebilmiştir.
İlk haritadan 15 yıl sonra yaptığı dünya haritası öncekinden daha büyük ölçeklidir. Ve dünyanın kuzeybatısını göstermektedir. Pîrî Reis, bu haritada ilk haritadaki hatlarını düzeltmiştir.
Bütün dünyada hayranlık uyandıran harita, deve derisi üzerine sekiz renk olarak ve büyük bir doğrulukla resmedilmiştir. Harita Atlas Okyanusu’nun kuzey kesimlerini, Kuzey ve Orta Amerika kıyıları ve Grönland’dan Florida’ya kadar olan sahil şeridini içerir. Her iki haritanın kenarlarında da ülkelerin özelliklerine ilişkin resimler ve buralara ait bilgiler vardır.
Pîrî Reis, Grönland’ı üç ayrı ada olarak resmetmiştir. Bu durum ise ancak son yüzyılda; uydudan çekilen fotoğraflar sayesinde anlaşılabilmiştir. Haritanın yapılışından 25 yıl önce keşfedildiği iddia edilen Amerika’nın, teferruatıyla izâh edilmesi, buraların Müslümanlar tarafından daha önceden bilindiğine açık bir delildir.
Pîrî Reis ise buraların daha önceden bilindiğini (Kitab-ı Bahriye adlı eserinin 39/a sayfasında şöyle ifade etmektedir: “Lodos yönünde bulundu ol diyar/ Sebte’den (Cebel-i Tarık) dört bin mil ötedir ey yar. Hangi tarihte bulundu iş bu yer/ Şerh edeyim tarihçiler gör ne der. Hicri tarih bu idi ol zaman/ Ta sekiz yüz yetmiş idi ol an (1465 m). İş bu tarihte bulundu ol zemin/ İsmine Antiller dediler hemin.”
Teknik bakımdan döneminin haritalarından çok ileri olan bu haritalar, modern küreye uygulandığında dünyanın yuvarlaklığı esasına göre çiziliği ve tamamen doğru olduğu anlaşılmıştır. Daha sonra da uydudan çekilen fotoğraflarla karşılaştırılmış, tıpatıp aynı denecek derecede birbirlerine uydukları görülmüştür.
Harita çiziminde kullanılan hassas teknolojik aletlerin, uydu ve uçakların bulunmadığı bir çağda böyle haritaların yapılabilmesi dünya ilim âlemi tarafından hayranlık ve takdirle karşılanmıştır.
Bu doğrulukta bir harita ancak uydu ve uçaktan çekilen fotoğraflarla ve hassas aletlerle çizilebilmektedir. Son çağ bilim adamları ise bu haritaların ancak göğe yükselmeyle çizilebileceğini vurgulamaktadırlar. Hatta bu haritalar uydudan çekilen fotoğraflara göre çizilmiş diyen bilim adamları da olmuştur.
Dünya ilim camiasını şaşkına çeviren, hayrete düşüren ve hayranlık uyandıran bu haritalar, düşünce boyutunu aşmakta ve mantık kurallarına uymamaktadır. Günümüze bile denizlerde dolaşarak bu mükemmellikte harita çizmek mümkün değildir.
Haritalar, sır peresi aralanıncaya kadar şaşkınlık, hayret ve hayranlık uyandırmaya devam edecektir. Ancak Pîrî Reis’in (Kitab-ı Bahriye’sinin 13/a sayfasındaki) şu sözleri sır perdesini aralamaya belki yardımcı olabilir: “Şimdi bil ki harita velâyet işidir/ Buna değme (adi-olur olmaz) kişi işi demeyin.” (1)
_____________________________________________________________
(1)Kitab-ı Bahriye, İslâm Ansiklopedisi; Türk Ansiklopedisi; Ana Britannica; Büyük Larousse; Osmanlı Ansiklopedisi; İlim ve Din; Yeni Rehber Ansiklopedisi; Müslüman İlim Öncüleri Ansiklopedisi.
Görselin kaynağı: https://stratejikortak.com/2020/04/piri-reis-ve-gizemli-haritasi.html