Medine Pazarı ve Ahilik Mirası Büyük Dönüşüm İçin Bize Işık Tutmaktadır

DR. MURAT ERGÜVEN /ARAŞTIRMACI

MEDİNE PAZARI VE AHİLİK MİRASI BÜYÜK DÖNÜŞÜM İÇİN BİZE IŞIK TUTMAKTADIR

Tarih boyunca ekonomik sistemler, toplumların gelişimini ve refahını belirleyen temel unsurlardan biri olmuştur. İslam dünyasında da ticaretin ve ekonomik düzenin adalet ve dayanışma ekseninde şekillenmesi, Medine Pazarı ve Ahilik teşkilatı gibi köklü kurumlarla mümkün olmuştur. Medine Pazarı, Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafından kurulmuş ve serbest rekabeti, adil ticareti ve ekonomik eşitliği esas alan bir sistem olarak İslam iktisadının temellerini atmıştır. Ahilik ise, bu iktisadi anlayışı esnaflık ve meslek ahlakı çerçevesinde kurumsallaştırarak, toplumsal dayanışmayı ve ekonomik istikrarı sağlamıştır.

Günümüz dünyasında, ekonomik adaletsizlikler, ahlak dışı ticaret uygulamaları ve sosyal sorumluluktan uzak ekonomik modeller giderek yaygınlaşmaktadır. Oysa Medine Pazarı ve Ahilik gibi tarihî modeller, adaletli bir ekonomi ve sürdürülebilir bir ticaret anlayışı için güçlü bir ilham kaynağı olabilir. Bu yazımda, Medine Pazarı ve Ahilik’in ortak noktalarını ele alarak, günümüz ticaretine ve medeniyetine nasıl ışık tutabileceğini değerlendireceğim.

Medine Pazarı: İslam İktisat Anlayışının Temeli

Hz. Muhammed (s.a.v.), Medine’ye hicret ettikten sonra, Yahudilerin kontrolündeki pazarların tekelci ve haksız uygulamalarına alternatif olarak Medine Pazarı’nı kurmuştur. Bu pazarın temel ilkeleri şunlardır:

  • Vergisizlik: Pazarda herhangi bir vergi alınmaması, ticaretin serbestçe gelişmesini sağlamıştır.
  • Sabit Yer Edinmeme: Hiçbir tüccarın sabit bir yer edinmesine izin verilmemiş, böylece tekelcilik ve haksız rekabet engellenmiştir.
  • Serbest Rekabet: Farklı bölgelerden gelen tüccarların serbestçe ticaret yapabileceği bir ortam sağlanarak, fiyatlar ve ticari işlemler adaletli hale getirilmiştir.

Bu uygulamalar ilkeleşerek, İslam iktisat anlayışının temellerini atmış ve daha sonra Ahilik teşkilatının oluşumuna zemin hazırlamıştır. Yüzyıllar boyunca Müslüman toplumların ticaret anlayışını şekillendirmiştir.

Ahilik: İslam Ekonomisinin Sosyal Boyutu

Ahilik, 13. yüzyılda Anadolu’da ortaya çıkan, esnaf ve zanaatkârları bir araya getiren bir teşkilattır. Ahilik, İslam ahlakı ve Türk kültürünün senteziyle şekillenmiş, ticari faaliyetleri sadece ekonomik kazanç odaklı olmaktan çıkararak toplumsal faydayı da gözeten bir yapıya büründürmüştür. Ahilik İslâm ahlakından aldığı dürüstlük, çalışkanlık, cömertlik, hoşgörü ve merhamet ilkeleri ile hayatın ta kendisi olan ticari hayata da hoş bir nizam katmıştır. Ahilik, toplumsal dayanışmayı ön planda tutar ve sosyal yardımların teşvik edilmesi gerektiğine inanır. Bunun en belirgin örneği, Ahilik vakıflarıdır. Bu vakıflar, fakirlere, yetimlere, dul kadınlara yardım sağlamak amacıyla kurulmuştu.

Ahiliğin temel ilkeleri şunlardır:

  • Dürüstlük ve Kalite: Ahiler, sattıkları ürünlerde ve sundukları hizmetlerde yüksek kalite standartlarını gözetmişlerdir.
  • Eğitim ve Usta-Çırak İlişkisi: Ahilik teşkilatında mesleki eğitimin yanı sıra ahlaki eğitim de önemli bir yer tutmuştur.
  • Toplumsal Dayanışma: Ahilik, yalnızca ekonomik bir teşkilat değil, aynı zamanda bir yardımlaşma ve dayanışma kuruluşudur. Ahilik vakıfları, fakirlere, yetimlere ve dullara yardım sağlayarak toplumsal barışın korunmasına katkı sunmuştur.

Medine Pazarı ve Ahiliğin Ortak Noktaları

Medine Pazarı ve Ahilik teşkilatı, birbirinden farklı zaman dilimlerinde ortaya çıkmış olsalar da aynı temel değerlere dayanırlar:

  • Adil Ticaret ve Serbest Rekabet: Medine Pazarı’nda olduğu gibi, Ahilik teşkilatında da haksız kazanç ve tekelciliğe karşı çıkılmıştır.
  • Toplumsal Sorumluluk: Hem Medine Pazarı hem de Ahilik, ticaretin sadece bireysel kazanç için değil, toplumun genel refahı için bir araç olması gerektiğini vurgulamıştır.
  • Eğitim ve Ahlak: Ahilik teşkilatı, ticaretin ahlak ve eğitim temelli olması gerektiğini savunurken, Medine Pazarı da İslam’ın temel ahlaki ilkelerine dayalı olarak şekillendirilmiştir.

Günümüz İçin Bir Model: İslam Rönesansı

Ahilik ve Medine Pazarı’nın prensipleri, günümüz dünyasında ekonomik ve sosyal reformlar için ilham kaynağı olabilir. Bu prensipler, adaletli bir ekonomik düzenin kurulması, toplumsal dayanışmanın artırılması ve ahlaki değerlerin ticaret hayatına entegre edilmesi gibi konularda rehberlik edebilir.

Özellikle, faizsiz bankacılık, sosyal sorumluluk projeleri ve “ahlâklı ticaret” uygulamaları gibi modern yaklaşımlar, Ahilik ve Medine Pazarı’nın ilkeleriyle uyumlu politikalar geliştirilerek desteklenebilir. Bu şekilde, İslam dünyasında ekonomik ve kültürel bir canlanma, yani bir “İslam Rönesansı” gerçekleştirilebilir.

Bugün, küresel ekonomide ahlâk dışı uygulamalar, gelir adaletsizliği ve sermaye yoğunlaşması gibi birçok sorunla karşı karşıyayız. Medine Pazarı ve Ahilik teşkilatının ilkeleri, modern iş dünyasında uygulanabilir ve sürdürülebilir bir ticaret anlayışı oluşturabilir:

  • Ahlâklı Ticaret Uygulamaları: İş dünyasında dürüstlük, şeffaflık ve kalite standartlarının yükseltilmesi gereklidir.
  • Faizsiz Finans ve Katılım Ekonomisi: Medine Pazarı’nda tefeciliğe karşı alınan önlemler ve Ahilik’in dayanışma anlayışı, modern faizsiz bankacılık ve “ahlâklı finans” modelleri için güçlü bir ilham kaynağıdır.
  • Sosyal Sorumluluk ve Dayanışma: Şirketlerin yalnızca kâr odaklı değil, topluma katkı sağlayan sosyal projelere yatırım yapmaları gerekmektedir.

Medine Pazarı ve Ahilik Ruhu ile Geleceğe Yürümek

Bizler, ticaretin ve ekonominin yalnızca bireysel kazanç elde etmek için değil, adalet, ahlak ve toplumsal dayanışma için bir araç olduğuna inanıyoruz. Medine Pazarı’nın özgürlükçü ve eşitlikçi anlayışını, Ahilik’in ahlaki disiplinini ve dayanışma ruhunu günümüz ticaretine ve iş dünyasına taşımak zorundayız.

  • Adaletli ticaret anlayışını benimsemeliyiz.
  • Ekonomik kazanımları yalnızca bireysel refah için değil, toplumun faydası için kullanmalıyız.
  • Eğitim ve ahlaki değerleri iş dünyasının merkezine koymalıyız.
  • Sürdürülebilir, ahlâklı ve toplumsal fayda sağlayan ekonomik modeller geliştirmeliyiz.

Ahilik ve Medine Pazarı, İslam toplumlarının ekonomik ve sosyal yapısının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Günümüz İslam toplumları için Ahilik ve Medine Pazarı’nın tarihi tecrübeleri, sürdürülebilir ve adil bir kalkınma modeli sunmaktadır. Bu model, milli ve dini değerlerimizle uyumlu bir şekilde, toplumsal refahın ve ekonomik adaletin sağlanmasına katkıda bulunabilir. Bu iki kurum, İslam’ın adalet, dürüstlük ve toplumsal dayanışma prensiplerini ekonomik hayata entegre ederek, günümüz İslam dünyasında bir “İslam Rönesansı”nın temel taşlarını oluşturabilir.

Eğer İslam dünyası yeniden kalkınacaksa, bu kalkınma yalnızca teknolojik veya ekonomik büyüme ile değil, adalet, ahlâk ve toplumsal sorumluluk ekseninde şekillenecek bir “İslam Rönesansı” ile mümkün olacaktır. Medine Pazarı ve Ahilik’in mirası, bu büyük dönüşüm için bizlere ışık tutmaktadır.

Geleceği inşa etmek için, geçmişimizin değerlerini yeniden keşfetme vakti gelmiştir.