İslâm’ın Modern Rönesansı Nasıl Başlar?
DR. MURAT ERGÜVEN / ARAŞTIRMACI
İSLÂM’IN MODERN RÖNESANSI NASIL BAŞLAR?
Tarih boyunca büyük medeniyetler, ekonomik güç ve sanatsal üretim sayesinde yükselmiştir. Avrupa’da Rönesans, ticaretin gelişmesi ve sanatın özgürleşmesi sayesinde doğdu. 15. ve 16. yüzyılda İtalya’nın liman şehirleri Venedik, Cenova ve Floransa ticaretin merkezine dönüşerek sermaye birikimini sağladı; sanatçılar ve düşünürler bu ekonomik canlılık sayesinde özgürleşerek yepyeni bir entelektüel atmosfer oluşturdular.
Peki, İslâm dünyası benzer bir uyanışı nasıl gerçekleştirebilir? İslâm’ın altın çağları olarak bilinen dönemlerde sanat, bilim ve ticaret iç içeydi. Abbasîler dönemi Bağdat’ı, Endülüs’te Kurtuba, Osmanlı’nın İstanbul’u bunun en büyük örnekleriydi. Ancak zamanla bilim ve sanat, toplumsal ve ekonomik dönüşümden koparıldı; ticaretin yerini durağanlık aldı. Bugün İslâm dünyasının yeniden yükselişe geçmesi için ticaret ve sanatın yeniden canlandırılması kaçınılmazdır.
1. Rönesans ve Ekonomik Temelleri: Floransa, Venedik ve Cenova’nın Rolü
Avrupa’daki Rönesans hareketi, yalnızca sanatsal bir devrim değildi; aynı zamanda ticaretin dönüşümüydü. 14. yüzyıl itibarıyla İtalyan şehir devletleri ticaret yollarını ele geçirerek finansal sistemlerini güçlendirdi.
- Floransa: Bankacılığın geliştiği bu şehir, Medici ailesinin desteğiyle sanatçıları ve düşünürleri finanse etti. Leonardo da Vinci ve Michelangelo gibi isimler, bu finansal destek sayesinde eserlerini üretebildi.
- Venedik ve Cenova: Akdeniz ticaretinde etkin rol oynayarak Doğu ile Batı arasında köprü oldu. Bu şehirlerin zenginliği, sanat ve bilime yapılan yatırımları artırdı.
Bu ekonomik hareketlilik, Avrupa’nın kapitalizme ve sanayi devrimine giden yolda büyük adımlar atmasını sağladı.
2. İslâm’ın Altın Çağı: Ticaret ve Sanatın Yükselişi
İslâm dünyası da benzer bir dönemi yaşamıştı. 8. ve 14. yüzyıllar arasındaki dönemde, Bağdat, Kurtuba, Kahire ve İstanbul, ticaret ve sanatın merkeziydi.
- Abbâsîler Dönemi (8-13. yy): Bağdat’taki Beytü’l-Hikme, Avrupa’ya ışık tuttu. Matematik, astronomi ve tıp alanlarında büyük ilerlemeler sağlandı.
- Endülüs’te Kurtuba (10. yy): Avrupa karanlık çağlarını yaşarken, Kurtuba 70 kütüphaneye, 900 halk hamamına sahipti ve İslâm dünyasının bilim merkeziydi.
- Osmanlı İstanbul’u (15-17. yy): Mimar Sinan, Fuzûlî, Itrî gibi sanatçılar ve düşünürler, Osmanlı’nın sanatsal ve düşünsel zenginliğini temsil ediyordu.
Bu dönemlerde ticaret ve sanatın iç içe olması, medeniyetin zirveye ulaşmasını sağladı. Ancak sanayi devrimi ve modern ekonomik sistemlere uyum sağlanamadığında, İslâm dünyası geri kaldı.
3. Günümüzde İslâm Dünyası: Ticaret ve Sanatın Ayrışması
Bugün İslâm dünyası, büyük bir ekonomik ve sanatsal durgunluk yaşıyor. Teknoloji üretimi ve ticaret hacmi açısından geri kalmışlık, kültürel üretimi de etkiliyor.
- Ekonomik Zorluklar: İslâm dünyasında kişi başına düşen gelir, Batı ülkelerine kıyasla düşük seviyede. Dünya Bankası verilerine göre, 2023’te ABD’nin kişi başına düşen milli geliri 76.000$ iken, MENA bölgesi (Orta Doğu ve Kuzey Afrika) ortalaması 8.000$ seviyesinde kaldı.
- Sanatsal Üretimde Gerileme: Sinema, edebiyat, müzik ve plastik sanatlar gibi alanlarda küresel rekabet gücü zayıf. İslâm dünyasında sanatçıların ve düşünürlerin desteklenmemesi, entelektüel üretimi sınırlıyor.
4. İslâm’ın Modern Rönesansı Nasıl Başlar?
Eğer İslâm dünyası yeniden yükselişe geçmek istiyorsa, ticaret ve sanatın birleştiği bir reform sürecine girmelidir. Peki, bu nasıl sağlanabilir?
A. Ticaretin Canlandırılması
- Teknoloji Tabanlı Ekonomiye Geçiş:
- Türkiye, Malezya, Endonezya gibi ülkeler, savunma sanayii, yazılım, yapay zekâ ve büyük veri gibi alanlara yatırım yaparak küresel ticarette etkin hâle gelmelidir.
- Dubai ve Katar gibi merkezler, İslâmî finansın küresel merkezleri hâline gelerek ticareti canlandırabilir.
- Ticaret Ahlâkının Güçlendirilmesi:
- Ahilik ve Medine Pazarı modelleri canlandırılarak İslâmî etik değerler ile modern piyasa ekonomisi sentezlenmelidir.
- Ticari ortaklık ve risk paylaşımına dayalı İslâmî finans modelleri geliştirilmelidir.
B. Sanatın ve Kültürel Üretimin Desteklenmesi
- Sanatçılar ve Düşünürler Desteklenmeli:
- Avrupa Rönesansı’nda olduğu gibi, İslâm dünyasında sanat ve düşünceye yatırım yapılmalıdır.
- Büyük kültürel festivaller, bienaller ve sergiler düzenlenerek sanatçılar teşvik edilmelidir.
- Modern Medya ve Dijital Sanatın Geliştirilmesi:
- Netflix, Disney+ gibi platformların karşısında İslâmî temaları işleyen, ancak evrensel sanat ve sinema dili kullanan prodüksiyonlar desteklenmelidir.
- Dijital sanat ve NFT gibi yeni sanat formlarına yatırım yapılarak sanatçılar küresel piyasaya açılmalıdır.
Yeni Bir Medeniyet İnşası Mümkün
Tarih bize gösteriyor ki ticaret ve sanatın birleştiği toplumlar yükselir. Avrupa, Rönesans’ı ticaret ve sanata yaptığı yatırımla başlattı. İslâm dünyası ise altın çağlarında bu formülü başarıyla uyguladı, ancak zamanla kaybetti.
Bugün, İslâm dünyasının yeniden yükselişe geçmesi için:
- Sanayi ve teknolojiye dayalı üretim artırılmalı
- Ticaret ahlâkı güçlendirilerek küresel pazarda rekabetçi olunmalı
- Sanata ve kültürel üretime yapılan yatırımlar artırılmalı
Bir medeniyet, bilim ve sanatla yükselir. Eğer İslâm dünyası ticaret ve sanatı yeniden birleştirebilirse, tarih sahnesinde hak ettiği yeri alacaktır.