1 Şubat 1944 Gerede Depremi
DR. MURAT ERGÜVEN / ARAŞTIRMACI YAZAR
1 ŞUBAT 1944 GEREDE DEPREMİ
1 Şubat 1944 Gerede Depremi Türkiye’nin en büyük depremlerinden biri olarak kabul edilir. Bolu ilinin Gerede ilçesinde meydana gelen bu deprem, 7.2 büyüklüğünde olup büyük yıkımlara ve can kayıplarına yol açmıştır. Gerede’nin nüfusu 1943 yılı sonu itibarıyla şehir merkezi 4.000 kişi ve köylerle birlikte 58.000 kişi olduğu düşünülürse yıkımın ne denli şiddetli ve büyük olduğu görülür.
İşte depremin detaylı bilgileri:
📌 Depremin Genel Özellikleri
- Tarih: 1 Şubat 1944
- Saat: 05:22 (TSİ) (06:21)
- Merkez Üssü: Bolu/Gerede
- Büyüklük: 7.2 (Mw) (7,2 ile 7,4 arasında)
- Derinlik: Yaklaşık 10-15 km
- Fay Hattı: Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF)
- Süre: 20-25 saniye
📉 Etkileri ve Hasar Durumu
- Gerede’nin Toplam Nüfusu: 58.ooo kişi (yaklaşık)
- Gerede Şehir Merkezi Nüfusu: 4.000 kişi (yaklaşık)
- Ölü Sayısı: 4.611 kişi
- Yaralı Sayısı: 5.000’den fazla kişi
- Yıkılan Bina: 20.000’den fazla yapı tamamen yıkıldı, 40.000’den fazla bina ağır hasar aldı.
- Etkilenen Bölgeler: Bolu, Çankırı, Kastamonu, Ankara, Sakarya, Düzce, Zonguldak ve Bartın illerinde büyük yıkım oldu.
Büyük Deprem olarak da bilinen Gerede Depreminde Gerede ile birlikte Bolu, Çerkeş, Kurşunlu ve Ilgaz ilçeleri en fazla hasar gören yerler oldu. Başta Bolu’nun tüm ilçeleri olmak üzere, Ankara’nın bazı bölgeleri, Zonguldak, Çankırı, Karabük, Kastamonu, Çorum, Sinop ve Samsun illerinde de şiddetli bir şekilde hissedilmiştir. Ankara’da bile bazı binaların hasar gördüğü rapor edilmiştir. Bu geniş etki alanı, depremin ne denli güçlü olduğunu göstermektedir.
🌍 Zemin Hareketleri, Fay Hattı Değişimleri ve Jeolojik Durum 🌐
Gerede Depremi, Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde meydana geldi. Bu fay hattı, Türkiye’nin en aktif ve en tehlikeli fay hatlarından biridir. Deprem, Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde özellikle Gerede-Çerkeş segmenti boyunca yaklaşık 180 km uzunluğunda bir yüzey kırığı oluşturmuştur. Bu kırılma, yer boyunca 4,5 metreye kadar yatay kaymaya sebep olmuştur. Diğer bir ifadeyle bu kırık üzerinde 4,5 metreye varan Extreme atımlar (doğrultu atımlı kaymalar) gözlemlenmiştir. Bu kırık boyunca ortalama sağ yan atımı 4.37 metre olarak ölçülmüş, en büyük sağ yan atımı ise 7.16 metreye kadar ulaşmıştı. Bu veriler, depremin büyüklüğünü ve depremin ne kadar büyük bir enerji açığa çıkardığını ve zemin hareketlerinin yaşadığını göstermektedir. Yatay atılımlar, özellikle yüzeyde belirgin deformasyonlara ve arazi şekillerinde değişimlere yol açmıştır. Bu tür büyük zemin hareketleri, altyapı ve üstyapı hasarlarının yanı sıra, doğal çevrede de kalıcı değişimlere neden olmuştur.

📜 Tarihi Önemi ve Sonuçları
- Türkiye Cumhuriyeti’nin erken döneminde yaşanan en büyük depremlerden biri oldu.
- Bölgedeki ahşap evler genellikle daha az hasar gördü, taş ve kerpiç yapılar ise tamamen yıkıldı.
- Deprem sonrası afet yönetimi oldukça yetersiz kaldı, çünkü o dönemde modern anlamda bir Afet Yönetim Sistemi henüz bulunmuyordu.
- Büyük yıkım nedeniyle bölgenin demografik yapısında değişimler oldu, birçok insan göç etmek zorunda kaldı.
- 1939 Erzincan Depremi’nden sadece 4 yıl sonra yaşandığı için, ülke genelinde büyük bir afet bilinci oluşmaya başladı.
📍 Günümüzde Gerede Depremi’nin Önemi
1 Şubat 1944 Gerede Depremi, Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın doğudan batıya kırılma sürecinin bir parçasıdır.
- 1939 Erzincan Depremi (7.9)
- 1942 Niksar-Erbaa Depremi (7.0)
- 1943 Tosya-Ladik Depremi (7.6)
- 1944 Gerede Depremi (7.2)
Bu depremler, Kuzey Anadolu Fayı’nın batıya doğru stres transfer ettiğini göstermiştir. 1999 Gölcük Depremi gibi büyük depremler de bu sürecin devamı olarak yorumlanmaktadır.

🛠️ Alınan Dersler ve Günümüz Çalışmaları
1944 Gerede Depremi’nden sonra:
- Deprem yönetmelikleri gözden geçirilmiş, ancak yeterli seviyede uygulanmamıştır.
- Ahşap ve betonarme yapıların önemi daha iyi anlaşılmıştır.
- Türkiye’de modern afet yönetimi ve deprem araştırmaları, ilerleyen yıllarda gelişmeye başlamıştır.
Bugün Bolu-Gerede hattı, Türkiye’nin en riskli deprem bölgelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Uzmanlar, bu bölgede 7 ve üzeri büyüklükte yeni bir depremin olabileceği konusunda uyarılarda bulunmaktadır.
Sonuç olarak, 1 Şubat 1944 Gerede Depremi, Türkiye’deki en büyük ve Türkiye’nin en yıkıcı depremlerinden biri olarak tarihe geçmiştir. Kuzey Anadolu Fayı’nın Batı Anadolu’ya stres transferinde önemli bir halkayı oluşturmuş ve bölgenin depremselliği konusunda önemli veriler sağlamıştır. Bugün hala bölgedeki fay hatları aktif olup, yeni depremler üretme potansiyeline sahiptir.
Deprem sırasında meydana gelen büyük zemin hareketleri ve muhtemel yangınlar, mal kaybının artmasına neden olmuştur. Depremin büyüklüğü, geniş etki alanı, zemin hareketlerinin sıcaklıkları ve sonrasında meydana gelen patlamalar, can ve mal kayıplarının artmasına neden olmuştur. Bu felaket, bölgedeki demografik ve ekonomik durumun derinden etkilenmiş olup toparlanma süreci uzun yıllar devam etmiştir.
Bu felaket, depreme dayanıklı yapıların genişlemesi ve afet yönetimiyle ilgili eksiklikleri bir kez daha gözler önüne sermiştir. Bugün, bu tür felaketlerden ders alınarak, Gerede’nin bir bölgesi tamamen yıkılarak gelişmiş yapı standartlarına göre yeniden inşa edildiği bir sürece girilmiştir. Bu son derece önemli bir gelişmedir. Allah bir daha Geredemiz’e ve memleketimize böyle felaketler yaşatmasın.
Diğer şehirlerimizin de deprem öncesi afet bilinci ile yapılarını yenilemeleri olası felaketlerden en az can ve mal kaybıyla çıkmamızı sağlayacaktır.